piątek, 7 marca 2008

Art Déco - część I

Art déco – styl w sztuce: architekturze, malarstwie, grafice oraz w architekturze wnętrz, rozpowszechniony w latach 1920–1940. Nazwa wywodzi się od francuskiego art décoratif – sztuka dekoracyjna, w rozumieniu jakie język polski łączy z urządzaniem wnętrz, termin décoratif nie oznacza w tym wypadku "zdobienia". Podobnie jak większość określeń stylów historycznych, ukuty został jakiś czas po zakończeniu jego artystycznej aktywności. W swoim czasie nosił wiele nazw, przydomków: styl 1925, modern style, ultramodern style, styl lat 20, jazz style, zig-zag moderne, styl Poiret, styl Chanel itd.

Art deco to nie tylko oczywiście styl i modus artystyczny, to także moda wraz ze szczególnym sposobem życia – tym, co kiedyś nazywano facon. Rzadko zresztą w dziejach sztuki moda miała na nią tak doniosły wpływ.

Art déco był reakcją na secesję (Art nouveau), wyrazem sprzeciwu wobec braku dyscypliny przestrzennej typowej dla sztuki secesyjnej. Już w secesji pojawił się nurt projektowania masowych wyrobów przemysłowych – wzornictwo przemysłowe, ale dopiero w okresie art déco podjęto się bardziej nowoczesnego projektowania, z myślą o funkcji i wpływie przedmiotu na fizyczne i społeczne otoczenie człowieka. Było to działanie świadome, próba stworzenia stylu w sztuce na wzór dawnych stylów, ale wybiegającego w przyszłość i z optymizmem szukającego wyrazu dla nowczesności świata produkcji taśmowej i rodzących się mass mediów. Sprzeczność polegała na tym, że twórcy Art déco przykładali też wielką wagę do perfekcyjnego wykonania przedmiotu użytkowego (np. meble ze złoconego brązu, hebanu, inkrustowane kością słoniową) – nie mogły być więc one tanie, ani dostępne dla szerokiej klienteli.

Art déco charakteryzował się klasycyzującym zgeometryzowaniem i dążeniem do syntetycznego ujmowania form, poszukiwaniem piękna w funkcji przedmiotu użytkowego i jasności przekazu w grafice czy malarstwie. Z futuryzmu zaczerpnął ideę gloryfikacji cywilizacji, postępu technicznego, wiary w rytm i ruch. Żywą i jasną kolorystykę odziedziczył po fowizmie, zerwał z naśladownictwem natury. W Art Deco fowizm łączy się z kubizmem, z jego charakterystycznym podkreślaniem konstrukcji formy, rytmizowania jej, sprowadzaniem do podstawowych brył geometrycznych: sześcianu , walca, kuli, stożka. Z ekspresjonizmem Art Deco łączy tendencja do spotęgowania napięcia, uczucia niepokoju, ale i radości. Art Deco ewoluowała w kierunku coraz większego upraszczania form. Styl ten zwracał się do wartości klasycznych, lokalnych tradycji oraz egzotyki, czerpiąc ze stylów historycznych jak: rokoko, empire, stylów „a la Ludwiki”, barok, itp. Korzystano z motywów zdobniczych niezmiennych od renesansu: wolut, bukietów kwiatów, koszy owoców, girland, etc.

Wróciła moda na klasycyzm, neoklasycyzm i barok, wzbogacając ją nowymi motywami: fontann, wschodzącego słońca, schodkowych piramid(ziggurat), skaczących gazeli (w dużej mierze zależało od mody na kulturę i sztukę a to Afryki, a to Meksyku, a to Japonii.

Była stylem operującym głownie wizualną metaforą , w przeciwieństwie do swej poprzedniczki, Art Nouveau, która posługiwała się symbolizmem. Wywodząca się z niej choć tworzona dla elit stałą się sztuką egalitarną, masową, adekwatną do konstytuującego się społeczeństwa przemysłowego. Do końca swego istnienia arch. Kręgu Art Deco oscylowała między tradycją a awangardą. Jest równocześnie owa sztuka i architektura „skubizowaną secesją”, artystycznym kompromisem i estetyczną klamrą spinającą obie epoki. Styl ten popularność swą w dużej mierze zawdzięczały radiu i filmowi (początkom masowej komunikacji społecznej) a i sama Art Deco była ich skutecznym promotorem.

Za prekursora zjawisk artystycznych, które uformowały fundamenty Art Deco, uważa się Charlesa Rennie Mackintosha(współtwórcę i najwybitniejszego architekta tzw. Szkoły z Glasgow). Wśród architektów pozostających w kręgu Art Deco brak wybitnych nowatorów, twórców zapełniających pierwsze strony podręczników historii arch.nowoczesniej, mimo że wielu z nich reprezentowało doskonałość warsztatu i wysoki poziom artystyczny. August Perret, Robert Mallet-Stevens, Raymond Hood czy Eliel Sarinen, mimo ich silnych wpływów nie są reprezentatami. Niektórzy architekci osiągnęli wyżyny artystyczne i związali swą działalność z tym stylem(Pierre Patout). Dla innych był to tylko epizod w działalności.

Szczyt popularności przypadał na lata 20. zeszłego stulecia, a Wystawa Światowa w Paryżu Les Annees„25”zgromadziła najwięcej dzieł sztuki i przedmiotów użytkowych charakterystycznych dla epoki. Umieścili ten styl obok kierunków awangardy, była to nobilitacja Art Deco i uznanie jej za sztukę. Wystawa była apogeum twórczego dynamizmu Art Deco, a dzięki niej styl trafił do najdalszych zakątków świata. Do dnia dzisiejszego pojawiają się dzieła i przedmioty użytkowe nawiązujące do art déco (jak zresztą do wszystkich następnych kierunków w sztuce). Art Deco jest stylem, który wyznaczają i obrazują wystawy światowe tego okresu sztuki – rzec można, że jest to Styl Expo.

Żywym echem Art Deco z czasu jego triumfu w Paryżu, najbardziej uzewnętrzniły w architekturze wnętrz wielkich liniowców-transatlantyków), budowanych przez m.in. Francuzów, Anglików i Amerykanów, gdzie luksus szedł w parze z prestiżem i dumą z narodowej sztuki.

Polski pawilon na Wystawie w Paryżu 1925 roku wzbudził szerokie zainteresowanie i pokazał oryginalność sztuki kraju, który "odrodził się" po okresie wykreślenia z mapy politycznej Europy.Art deco i sukcesy polskiej odmiany tego stylu w dwudziestoleciu wywołują pozytywne skojarzenia, polską odmianę nazwano wręcz „stylem odzyskanej niepodległości”


W USA wobec długo utrzymującego się eklektystycznego historyzmu, Art Deco było nośnikiem szeroko rozumianej nowoczesności artystycznej. Nieśmiałą początkowo innowacyjność nabrała życia po 1933r., po przybyciu do USA Gropiusa, Neutry czy Bruera. Stworzyli podwaliny pod nowoczesna arch. amerykańską, która rozkwitła po 1945r. Tymi, którzy odegrali podobną rolę jak Josef Hoffmann i August Perret byli w Ameryce Luis Henry Sulivan(„chicagowska szkoła architektury”) i jego uczeń Frank Lloyd Wright(Dom Malw-1920).

Ewolucja arch. Amerykańskiego Art Deco – to okres budowania wieżowców. Pierwszym w tym stylu i pierwszym na świecie był Barclay-Vesey Bulding-1923-przez Ralpha Walkera. Szczytowe osiągnięcie tego nurtu i pierwszorzędny przykład to Chrysler Bulding(1928-1930)-Williama Van Alena. Zabytków architektury tego stylu można liczyć w setki. Ale dopiero boom gospodarczy, polityka Roosevelta i modernizacja kraju, rozprzestrzeniły ten styl na całym terytorium Ameryki. Nie był to, bo nie mógł, nurt artystyczny przeznaczony dla elity.

Świadectwem budownictwa lat 30. oraz idącego w parze z nim ożywienia gospodarczego w USA była wyrastająca gwałtownie, opływowa, aerodynamiczna arch.dekoracyjna, która w tym nurcie przetrwała tam jeszcze do ok.1950 roku, głównie w budynkach użyteczności publicznej takich jak motele, stacje benzynowe, restauracje, zakłady przemysłowe itp.

Art Deco do końca lat 30. „rozpuszczała się w architekturze funkcjonalistycznej tak, aby niebawem ustąpić miejsca w latach 40. Stylowi międzynarodowemu.

Maja Baum

Brak komentarzy: